آب‌هایی که می‌روند؛ بی‌آبی‌هایی که می‌مانند!

این روزها وقتی بحث آب می‌شود، به یاد کم‌آبی و بی‌آبی و قطعی‌های مکرر آب در نقاط مختلف کشور می‌افتیم. اما در آن سوی ماجرا، در روزهای اخیر حجم زیادی از آب‌های سرگردان، خسارات جانی و مالی زیادی در نقاط مختلف کشور از جمله در استان کرمان به بار آورد.

صدای زرند: روز گذشته وقتی که به یک میوه‌فروشی در کرمان مراجع کرده بودم، برایم جای تعجب بود که صاحب میوه فروشی از اینکه در زرند بارندگی شده (سیل آمده) و در کرمان خبر چندانی از بارندگی نبوده احساس حسرت داشت؛ قطعاً اگر این آب‌ها به مسیر درستی هدایت شده بودند، باید هم این بارندگی‌ها جای حسرت می‌داشت. اما مسیری که باران‌های روزهای گذشته در زرند داشتند، نه تنها فایده‌ی چندانی برای مردم و کشاورزان نداشت، بلکه جز خسارت، چیزی برای شهرستان به ارمغان نیاورد.

تنها در یک مورد، در ارتباط با سیل روستای داهوئیه، در بررسی‌های اولیه، خسارات وارد شده به منطقه حدود ۸ میلیارد تومان برآورد شده است؛ این آبی که می‌تواند آبادانی به بار آورد؛ اما علم می‌گوید بارندگی و آبی که به سیل تبدیل می‌شود، جز خشکسالی چیزی در پی ندارد!

راهکارهای مدیریتی متعددی وجود دارد که می‌تواند جلوی اینگونه خسارات را بگیرد، اما به نظر می‌رسد در شهرستان زرند به دلایلی که احتمالاً و مانند همیشه «کمبود و عدم تخصیص بودجه» گفته می‌شود، چندان به دنبال راهکاری برای پیشگیری از وقوع اینگونه حوادث نیستند؛ چرا که اگر چنین بود، همین اتفاق دقیقاً ۵ سال قبل در ۸ مرداد ۱۳۹۵ با حجم و ظاهری متفاوت در همین روستا به وقوع پیوست، و اگر از آن زمان تاکنون اقدام مناسبی صورت گرفته بود، اکنون نمی‌بایست مجدد شاهد این حجم از خسارت در این روستا باشیم.

بر اساس آمار ارائه شده توسط سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، روند وقوع سیل در کل کشور در حال افزایش است؛ تعداد سیل‌های ایران در دهه ۳۰ (سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۹)، تنها ۱۷۹ مورد بوده است. اما این رقم در دهه ۷۰ به ۲۰۹۷ و در دهه ۸۰ به ۱۵۸۱ مورد رسیده است؛ در این آمار استان کرمان بعد از استان فارس و گلستان سومین استان سیل‌خیز کشور محسوب می‌شود. حوادثی که علاوه بر خسارت جانی و مالی شرایط را برای زندگی انسان روی این کره خاکی سخت‌تر می‌کند، چرا که همیشه افزایش سیل در یک منطقه موجب افزایش و تداوم خشکسالی‌ها می‌شود و این یک قانون در طبیعت است.

شاید بتوان رفتارهای نادرست انسان را یکی از مهم‌ترین دلایل وقوع سیل در نقاط مختلفی دانست؛ حذف پوشش گیاهی به روش‌های مختلف می‌تواند شرایط منطقه را مستعد وقوع سیل نماید. جنگل‌تراشی، تبدیل مراتع به دیم‌زارها، چرای بیش از حد دام از مراتع، فرهنگ نامناسب رفتار با محیط زیست، همه و همه مواردی هستند که ما را به سمت جاری‌شدن سیل و سخت‌تر شدن زندگی در یک منطقه سوق می‌دهد.

اما در این بین، به نظر می‌رسد مسئولین هم عطای اصلاح شرایط را به لقای آن بخشیده‌اند و کاری جز برآورد خسارات بعد از وقوع سیل از آن‌ها برنمی‌آید؛ خساراتی که هرچند به اندازه رقم تعیین شده برای یک منطقه، هرگز جبران نمی‌شود و شرایط هیچ وقت به حالت قبل برنمی‌گردد، اما اگر همین مبلغِ خسارتِ اعلام شده در نقاط مختلف، صَرف اجرای عملیات پیشگیرانه نظیر ایجاد سازه‌های کنترل سیلاب (پخش سیلاب، بندخاکی، بندهای رسوبگیر ملاتی، گابیونی و خشکه‌چین)، تقویت پوشش گیاهی (از طریق نهال‌کاری، بذرکاری، کپه‌کاری)، و عملیات مکانیکی تراس‌بندی، بانکت‌بندی و نیز عملیات مدیریتی (نظیر حفاظت و قرق، تقویت فرهنگ کشاورزی حفاظتی) می‌شد، قطعاً به مقدار زیادی شاهد کاهش این حوادث می‌بودیم.

بر اساس گفته مدیر کل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری مقدار خسارت وقوع سیل را بین ۵۰ تا ۷۰ درصد و در برخی موارد تا صد در صد کاهش می‌دهد (باشگاه خبرنگاران جوان – ۶۸۵۰۸۶۷).

هرچند در حال حاضر هم عملیات آبخوان‌داری و آبخیزداری در نقاط مختلف کشور درحال اجرا می‌باشد، اما قطعاً تعداد، سطح، حجم و سرعت اجرای این عملیات به اندازه‌ی کافی نبوده است که همچنان شاهد رشد وقوع سیل در کشور هستیم. متاسفانه حتی به نظر می‌رسد که اجرای اینگونه طرح‌ها در لحظه (یعنی قبل از وقوع سیل) و برای برخی از مدیران، خرج غیرمنطقی هزینه‌ها تصور می‌شود و تنها در لحظه‌ی وقوع سیل و دیدن خسارات وارده است که حسرت اقدام نکرده را می‌خورند، و تاسف بیشتر آنجاست که این حسرت شاید چند هفته بیشتر طول نکشد و موضوع و مشکل به سرعت به فراموشی سپرده می‌شود.

بنابراین شاید بتوان با توجه و تاکید بیشتر در اجرای اینگونه طرح‌ها، ضمن کاهش خسارات جانی و مالی ناشی از وقوع سیل و کاهش فرسایش خاکِ حاصلخیز، حتی بتوان مشکل کم‌آبی‌های کشور که این روزها به شدت با آن گرفتار هستیم را نیز حل نمود.

انتهای پیام/
دکتر جواد زمانی بابگهری – عضو هیات گروه علوم خاک دانشگاه جیرفت