آداب و رسوم محرم در کوهبنان

مساجد‌، حسینیه‌ها و تکایای محلات قدیمی و روستاهای تاریخی کوهبنان آداب و رسوم مختلفی در ایام محرم و صفر دارند و به عزاداری می‌پردازند.‌

به گزارش «صدای زرند» از کوهبنان، مساجد‌، حسینیه‌ها و تکایای محلات قدیمی و روستاهای تاریخی و گردشگری کوهبنان نشان از آن دارد که معمولاً مردم ولایت مدار بام فرهنگی استان با توجه به جو مذهبی و حاکم بودن روحیه دینداری در مناسبت‌های مختلف به‌ویژه در ایام محرم و صفر به عزاداری می‌پردازند.

روضه‌خوانی

در روزگاران قدیم کوهبنان معمولا در برخی از خانه‌ها به‌ویژه منازل روستانشینان منبر کوچک و معمولاً دو پله‌ای یافت می‌شد که مردم محله عموماً در روزهای ابتدای ماه محرم و پایانی ماه صفر منبر را در گوشه‌ای از حیاط خانه یا در زمین‌های خالی اطراف خانه‌ها قرار می‌دادند و از وعاظ و روحانیان محلی دعوت می‌کردند که پس از سخنرانی به ذکر مصایب و مناقب امام حسین (ع) و یاران ایشان بپردازد.

البته در بیشتر مواقع این مراسم برای زنان محله برگزار می‌شد زیرا در آن ایام روضه‌خوانی خانگی معمول بود و ساکنان این روستاها و محلات مختلف شهر‌ستان بر این باور بودند که روضه‌خوانی در منازل و سیاه‌پوش کردن خانه‌ها در ایام محرم و صفر موجب برکت و فراوانی روزی، نزول نعمت فراوان و بی‌شمار می‌شود.

این رسم هنوز هم با رونق خاصی در مرکز شهرستان کوهبنان و اکثر روستاهای اطراف برقرار است که عمدتاً بعد از دهه اول محرم بانیان نسبت به برگزاری مراسم روضه‌خوانی و عزاداری در منازل اقدام می‌کنند که البته در بیشتر این مجالس زنان حضوری فعال و گسترده دارند.

نذورات ماه محرم

طی ماه‌های محرم و صفر به‌ویژه دهه اول محرم بیشتر کوهبنانی‌های مهاجر که در استان‌های کرمان، یزد، تهران، کرج و قزوین ساکن هستند به این شهرستان و روستاهای اطراف آن باز می‌گردند.

نذر کردن در شهرستان کوهبنان در این ایام شکل‌های گوناگون دارد از جمله قربانی کردن گوسفند هنگام ورود علم پارچه ای  و حضور هیئت‌های عزاداری در منازل‌، مساجد و تکایا، قربانی کردن گوسفند در روز تاسوعا و عاشورا در مقابل هیئت مذهبی و تحویل گوشت نذری به مساجد و یا تکایای محل برای استفاده در غذای حسینی، دخیل شدن در خرج و مخارج ایام محرم که متداول‌ترین آن پول نقد، برنج و گوشت، نان محلی، حبوبات و سیب زمینی و در پاره‌ای از مواقع قند و چای مجالس عزاداری است.

اسپند دود کردن جلوی دسته‌های عزاداری، پارچه‌های رنگی برای مراسم‌ علم، پخش شربت و شله‌زرد در هیئت‌های عزاداری و پختن آش نذری امام حسین (ع) از دیگر نذوراتی است که در کوهبنان و روستاهای اطراف آن هنوز انجام می‌شود.

مردم این شهرستان به نذر کردن اعتقاد خاصی دارند و بر این باورند که این‌گونه نذورات در تقویت و افزایش اعتقادات آن‌ها نقش بسزایی دارد و معتقدند که در ایام محرم و صفر حاجتشان بیشتر و زودتر نسبت به ایام دیگر سال برآورده می‌شود.

تعزیه و شبیه‌خوانی

یکی دیگر از آدابی که از گذشته ی کوهبنان به صورت گسترده در محرم و صفر برگزار می‌شود، پرده‌خوانی و تعزیه بوده که افرادی همچون مرحوم حجت‌الاسلام سید موسی روح‌الامینی، مرحوم درویش درویشی، مرحوم سید محمد روح‌الامینی و … در رأس کار و از مجریان اصلی این برنامه بودند و امروز هم افرادی همچون علی اصغر قطبی ،محمد رضا تهامی ،غلی درویشی ،مرتضی شفیعی ،خانوادهای معصومی و رحیمی ،رجبی و…….به تعزینه خوانی مبادرت دارند.

بدون شک باید گفت که تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوانی از جمله آداب ماه محرم بوده است و بیشتر در تاسوعا و عاشورا و اربعین حسینی اقدام به اجرای آن می‌‌کردند که این مراسم هنوز در دهستان ده علی و شهر کوهبنان پابرجاست.

در یکی از میدان‌های بزرگ شهر و یا روستا مردم گرد می‌‌آمدند و تعزیه‌خوانان به ۲ گروه اتقیا و اشقیا تقسیم می‌شدند و حوادث روز عاشورا را بازخوانی می‌کردند که امروزه تعزیه‌خوانان زبردست و ماهر دار دنیا را وداع گفته‌اند.

تعزیه‌خوانان با نصب خیمه و خراب کردن بعضی از خیمه‌ها مجلس عزاداری را جلوه‌ای خاص می‌بخشیدند و شخصیت‌هایی چون شیر و مرد درویش نیز در تعزیه حضور دارند و در این مراسم معنوی و مذهبی کودکان به‌ویژه آنان که حاجتی دارند در چکمه‌های افرادی که تعزیه را اجرا می‌کنند، مبلغی را برای قبولی نذرشان می‌اندازند.

مراسم علم‌بندان

یکی از نشانه‌های مهم کربلا، علم است و مردم شهرستان کوهبنان یک روز مانده به محرم مراسم علم‌بندان را همراه با قربانی کردن گوسفند در تکایا و مساجدی که روضه‌خوانی برقرار می‌شود، اجرا می‌کنند و هنگام عبور دسته‌ها و هیئت‌های عزاداری علم به هر خانه‌ای که می‌رسد اگر اهالی آن خانه نذری داشته باشند،

دستمال، روسری و یا شالی که عموماً به رنگ مشکی است به علم می‌‌بندند و برخی اسپند دود می‌کنند و به هنگام ورود علم گوسفند قربانی می‌کنند که این مهم در دهستان دهعلی ،حسینیه بزرگ ،محله انصار ، طغرالجرد و….انجام می شود.

روز تاسوعا

دسته‌های عزاداری در صبح روز تاسوعا مهیا می‌شوند و در خیابان‌ها و کوچه‌ها به سینه‌زنی و زنجیر‌زنی می‌پردازند در این روز دسته‌ها و هیئت‌های عزاداری به منازل شهدا و اموات می‌روند و با عزاداری و مرثیه‌سرایی یاد و نام آنان را گرامی می‌دارند.

در این روز در اکثر منازل و مساجد‌ آش نذری با نام امام حسین (ع) پخت و در بین هیئت‌های عزاداری توزیع می‌شود و هیئت‌ها در نهایت به امامزاده سلیمان شاه (ع) و در جوار قبور مطهر شهدای هشت سال دفاع مقدس حاضر می‌شوند و به عزاداری جمعی و برگزاری نماز جماعت ظهر تاسوعا مبادرت می‌ورزند.

در پایان عزاداران در مساجد و تکایا بر سر سفره اطعام نذری حاضر می‌شوند و در عصر روز تاسوعا هیئت‌ها به حسینیه بزرگ، منزل مرحوم آیت‌الله سید علی‌اکبر حائری، مسجد حضرت امام (ره) و مسجد جامع کوهبنان واقع در محله انصار برای عزاداری می‌روند.

روز عاشورا

صبح روز عاشورا دسته‌ها و هیئت‌های عزاداری از ساعت ابتدایی روز دور هم گرد می‌آیند و دسته زنجیر‌زنی و سینه‌زنی تشکیل می‌شود که البته پس از برگزاری زیارت عاشورا و پخش آش و حلیم مخصوص، حرکت هیئت‌ها در خیابان‌ها و کوچه‌ها آغاز می‌شود و در نهایت پس از طی چند خیابان و رفتن به خانه مرحوم میر سیدحسین به طرف امامزاده بی‌بی عصمت (ع) حرکت می‌کنند.

پس از ساعت‌ها عزاداری مراسم باشکوه نماز ظهر عاشورا با حضورمسولین و  مردم عزادار اقامه می‌شود و در عصر روز عاشورا گروه تعزیه‌خوانی در دهستان خرمدشت به اجرای تعزیه روز عاشورا می‌پردازند و اکثر مردم شهرستان به این دهستان می‌روند.

ثبت ملی آیین جوش‌زنی و سنگ‌زنی کوهبنان

مسئولان اداره کل میراث فرهنگی استان کرمان نسبت به ثبت تعزیه‌خوانی کوهبنان در آثار معنوی کشور اقدام کنند تا بستر گسترش و فعالیت بیشتر این هنر را فراهم و از فراموشی این سنت حسنه جلوگیری کنند.

شهرستان کوهبنان مهد عزاداری‌های سنتی استان کرمان است به گونه‌ای که مراسم جوش‌زنی محله انصار‌، سنگ‌زنی روستای کهن‌، جوش‌زنی دهستان خرمدشت‌، عزاداری سنتی بخش طغرالجرد و پرده‌‌خوانی این شهرستان در نوع خود در کشور بی‌نظیر است که با تلاش به عمل آمده مراسم جوش‌زنی و سنگ‌زنی جزو آثار ملی معنوی به ثبت رسیده است.

در هر نقطه‌ای از شهرستان کوهبنان آداب و رسوم خاصی برای عزاداری در ایام محرم وجود دارد، جوش‌زنی سنت و روش چند صد ساله کوهبنان و ابراز همدردی مردم با اسرای اهل‌بیت (ع) است.

مراسم سنگ‌زنی روستای کهن از قدمتی بسیار بالا برخوردار است و عزاداران به جای سینه‌زدن و زنجیر‌زدن ۲ چوب (سنگ) را در حالت تک ضرب و سه ضرب بر هم می‌زنند در حالی که نوحه‌خوان با سبک خاصی نوحه می‌خواند و عزاداران هم با سبک خاصی از جای خود حرکت می‌کنند.

آیین سنگ‌زنی حکایت سوگواری و عزاداری قوم بنی‌اسد است که پس از واقعه روز عاشورا به کربلا می‌رسند و وقتی با پیکر‌های بی‌سر مواجه می‌شوند به نشانه عزاداری سنگ‌هایی را بر می‌دارند و به سر و صورت خود می‌زنند.

لازم به ذکر است طی سالیان گذشته چند‌ اکیپ از دانشجویان رشته‌های مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی و همچنین خبرنگاران و عکاسان تلاش خود را به کار بسته‌اند تا نسبت به جمع‌آوری اطلاعات مربوطه و ضبط صدا، تصویربرداری و عکاس،سایت های محلی و خبرگزاری ها از عزاداری‌های سنتی و آداب و رسوم ویژه محرم و صفر زمینه را برای شناخت بیشتر این آثار ارزشمند رقم بزنند.

انتهای پیام/

گزارش: نامجو کوهبنانی