عرفه تجلی عشق

تا بال به بال عشق بستی             تا هست جهان همیشه هستی

عرفه تجلی عشق

نویسنده: حجت السلام  والمسلمین شیخ احمد رحمانی

روز عرفه، روز شناخت است. عرفه روزی است که خدای سبحان بندگان خود را به عبادت و اطاعت خویش فرا می خواند و خوان کرم و احسان و لطف خود را برای آنان می گسترد و درهای مغفرت و بخشش و رحمتش را بر روی آنان می گشاید.

دل در جوشش ناب عرفه، وضو می گیرد و در صحرای تفتیده عرفات، جاری می شود. آن جا که ایوان هزار نقش خداشناسی است. لب ها ترنم با طراوت دعا به خود گرفته و چشم ها امان خود را از بارش توبه، از دست داده اند. دل، بیقرار روح عرفات، حضرت اباعبدالله الحسین (ع) شده است. پنجره باران خورده چشم ها از ضریح اجابت، تصویر می دهد و این صحرای عرفات است که با کلمات روحبخش دعای امام حسین (ع) و اشک عاشقان او بر دامن خود اجابت را نقش می کند. اشک و زمزمه ما را نیز بپذیر، ای خدای عرفه.

عرفه، از عیدهاى بزرگ است، هر چند عید نامیده نشده است و روزى است که حق تعالى بندگان خویش را به عبادت و اطاعت ‏خود دعوت کرده، سفره جود و احسان خود را براى آنها گسترده است. شیطان در این روز، از همه اوقات خوارتر و حقیرتر و خشمناک ‏تر است.

روایت ‏شده که حضرت زین‏العابدین علیه السلام در روز عرفه صداى فقیرى را شنید که از مردم کمک مى‏ خواست. حضرت فرمود: واى بر تو! آیا دست نیاز به سوى غیر خدا دراز مى‏ کنى؛ در حالى که امید مى‏ رود در این روز بچه‏ هایى که در شکم مادر هستند، مورد فضل و لطف الهى قرار گیرند و سعادتمند گردند؟

در روایتى از حضرت صادق علیه السلام آمده است: «کسى که در ماه رمضان آمرزیده نگردد تا رمضان آینده آمرزیده نمى‏ گردد؛ مگر این که روز عرفه را درک کند.» به عبارت دیگر تنها امید کسانی که در ماه رمضان بخشیده نشده اند؛ روز عرفه می باشد.

از طرفی این روز، روز شهادت حضرت مسلم ابن عقیل سفیر و فرستاده حضرت اباعبدالله الحسین (ع) می باشد که در روز شنبه ۹ ذیحجه سال ۶۰ هجری قمری مصادف با ۲۰ شهریور سال ۵۹ هجری قمری و مطابق با ۷ سپتامب ۶۸۰ میلادی  یک روز بعد از هجرت امام و مقتدای خود از مکه به سمت کوفه  به صورت مظلومانه و غریبانه در کوفه شهد شهادت نوشید.

وجه تسمیه عرفه

عرفات نام منطقه وسیعی است با مساحت ۱۸ کیلومتر مربع در شرق مکه معظمه که حاجیان در روز عرفه (نهم ذی الحجه) در آنجا توقف می کنند و به دعا و نیایش می پردازند و پس از برگزاری نماز ظهر و عصر به مکه مکرمه باز می گردند و وجه تسمیه آنرا چنین گفته اند که جبرائیل علیه السلام هنگامی که مناسک را به ابراهیم می آموخت، چون به عرفه رسید به او گفت: عرفت؟  و او پاسخ داد آری، لذا به این نام خوانده شد. و نیز گفته اند سبب آن این است که مردم از این جایگاه به گناه خود اعتراف می کنند و بعضی آن را جهت تحمل صبر و رنجی می دانند که برای رسیدن به آن باید متحمل شد. چرا که یکی از معانی “عرف” صبر و شکیبایی و تحمل است.

فَتَلَقی آدَمُ مِنْ رَبِّه کَلماتًُ فتابَ عَلیهِ اِنَّه هو التَّوابُ الرّحیمْ

آدم از پروردگارش کلماتی دریافت داشت و با آن به سوی خدا بازگشت و خداوند، توبه او را پذیرفت، چه او توبه پذیر مهربان است.

طبق روایت امام صادق (ع)، آدم (ع) پس از خروج از جوار خداوند، و فرود به دنیا، چهل روز هر بامداد بر فرار کوه صفا با چشم گریان در حال سجود بود، جبرئیل بر آدم فرود آمد و پرسید:

ـ چرا گریه می کنی ای آدم ؟

ـ چگونه می توانم گریه نکنم در حالیکه خداوند مرا از جوارش بیرون رانده و در دنیا فرود آورده است.

ـ ای آدم به درگاه خدا توبه کن و به سوی او بازگرد.

ـ چگونه توبه کنم؟

جبرئیل در روز هشتم ذیحجه آدم را به منی برد، آدم شب را در آنجا ماند. و صبح با جبرئیل به صحرای عرفات رفت، جبرئیل هنگام خروج از مکه، احرام بستن را به او یاد داد و به او لبیک گفتن را آموخت و چون بعد از ظهر روز عرفه فرا رسید تلبیه را قطع کرد و به دستور جبرئیل غسل کرد و پس از نماز عصر، آدم را به وقوف در عرفات واداشت و کلماتی را که از پروردگار دریافت کرده بود به وی تعلیم داد، این کلمات عبارت بودند از:

خداوندا با ستایشت تو را تسبیح می گویم سُبحانَکَ اللهُمَ وَ بِحمدِک

جز تو خدایی نیست لا الهَ الاّ اَنْتْ

کار بد کردم و بخود ظلم نمودم عَمِلْتُ سوء وَ ظَلَمْتُ نَفْسی

به گناه خود اعتراف می کنم وَ اِعْتَرِفْتُ بِذَنبی اِغْفرلی

تو مرا ببخش که تو بخشنده مهربانی اِنَّکَ اَنْتَ اَلغَفور الرّحیمْ

آدم (ع) تا هنگام غروب آفتاب همچنان دستش رو به آسمان بلند بود و با تضرع اشک می ریخت، وقتی که آفتاب غروب کرد همراه جبرئیل روانه مشعر شد، و شب را در آنجا گذراند. و صبحگاهان در مشعر بپاخاست و در آنجا نیز با کلماتی به دعا پرداخت و به درگاه خداوند توبه گذاشت……

حضرت ابراهیم (ع) در عرفات

در صحرای عرفات، جبرئیل، پیک وحی الهی، مناسک حج را به حضرت ابراهیم (ع) نیز آموخت و حضرت ابراهیم (ع) در برابر او می فرمود: عَرِفتُ، عَرِفتُ (شناختم، شناختم).

پیامبر اسلام (ص) در عرفات

و نیز دامنه کوه عرفات در زمان صدر اسلام کلاس صحرایی پیامبر اسلام (ص) بود و بنا به گفته مفسرین آخرین سوره قرآن در صحرای عرفات بر پیغمبر (ص) نازل شد و پیغمبر این سوره را که از جامع ترین سوره های قرآن است و دارای میثاق و پیمانهای متعدد با ملل یهود، مسیحی و مسلمان و علمای آنها می باشد، و قوانین و احکام کلی اسلام را در بر دارد، به مردم و شاگردانش تعلیم فرمود.

و طبق مشهور میان محدثان پیامبر (ص) در چنین روزی سخنان تاریخی خود را در اجتماعی عظیم و با شکوه حجاج بیان داشت:

……ای مردم سخنان مرا بشنوید! شاید دیگر شما را در این نقطه ملاقات نکنم. شما به زودی به سوی خدا باز می گردید. در آن جهان به اعمال نیک و بد شما رسیدگی می شود. من به شما توصیه می کنم هر کس امانتی نزد اوست باید به صاحبش برگرداند. هان ای مردم بدانید ربا در آئین اسلام اکیداً حرام است. از پیروی شیطان بپرهیزید. به شما سفارش می کنم که به زنان نیکی کنید زیرا آنان امانتهای الهی در دست شما هستند، و با قوانین الهی بر شما حلال شده اند.

………من در میان شما دو چیز به یادگار می گذارم که اگر به آن دو چنگ زنید گمراه نمی شوید، یکی کتاب خدا و دیگری سنت و (عترت) من است.

هر مسلمانی با مسلمان دیگر برادر است و همه مسلمانان جهان با یکدیگر برادرند و چیزی از اموال مسلمانان بر مسلمانی حلال نیست مگر اینکه آنرا به طیب خاطر به دست آورده باشد…..

صحرای عرفات همایش شناخت و خودسازی امام حسین (ع)

حضرت سیدالشهدا، امام حسین (ع) نیز بعد از ظهر روز عرفه همراه با فرزندان و گروهی از اصحاب از خیمه های خود در صحرای عرفات بیرون آمدند، و روی به دامن کوه رحمت  نهادند و در سمت چپ کوه روی به کعبه، همایشی تشکیل دادند، که موضوع آن به مناسبت روز عرفه (روز شناخت)، شناخت و سازندگی بود. این همایش، تنها جنبه علم و معرفت نداشت بلکه شناخت توأم با عمل و سازندگی و تزکیه و خودسازی بود.

اعمال روز عرفه

بهترین عمل در روز عرفه دعا است و در میان روزهاى سال، این روز براى دعا امتیاز ویژه‏اى دارد. با توجه به ایام سال و مناسبت های مختلف در می یابیم که برای دعا و مناجات همیشه شب، مورد نظر حضرت باریتعالی بوده است، مثل شب های قدر، شب نیمه شعبان و… و تنها روزی را که برای مناجات همگانی معرفی کرده اند؛ روز عرفه می باشد.

دعائى که طبق فرموده على علیه السلام همه هستى انسان‌هاست. اساساً انسان از خودش چیزى ندارد و در این عالم او فقط مالک دعاست. على علیه‌السلام با اشاره به این معنى در دعاى کمیل مى‏فرماید:یا سریع الرّضا اغفر لمن لایملک الّا الدّعا؛ دعا تنها وسیله و ابزار در دست انسان است و او با همین سلاح مى‏تواند به خواسته‏هایش برسد که همان سلاح انبیاء است. امام رضا علیه السلام فرمود: «علیکم بسلاح الانبیاء؛ بر شما باد که خود را به سلاح انبیاء مجهز کنید» و توضیح مى‏داد که آن سلاح همان دعاست. امام حسین علیه‌السلام ناتوان‌ترین مردم را کسى مى‏داند که از دعا کردن عاجز باشد و مى‏فرماید:اعجز النّاس من عجز عن الدّعاء؛ به همین جهت در روز عرفه گرچه روزه گرفتن مستحب است اما به خاطر اهمیت آن فرموده‏اند که اگر روزه موجب ضعف مى‏شود و از دعا کردن باز مى‏دارد دعا خواندن بر روزه تقدم دارد.

یکى از زیباترین و شیرین‌ترین دعاها مناجات امام حسین علیه السلام در روز عرفه مى‏باشد. آن ‏حضرت در این دعاى پر محتوا و شیوا که در عصر روز عرفه و مناسب‌ترین وقت دعا عرضه شده است، عالی‌ترین مضامین توحیدى را در قالب کلماتى دلنشین بیان مى‏کند. روح عرفان و معرفت در عرصه توحید الهى در فرازهاى مختلف این دعا موج مى‏زند و سالکان راه حقیقت را در طى مراحل سیر و سلوک استوارتر، مصمم‏تر و مشتاق‏تر مى‏سازد. امام حسین علیه السلام این مناجات عاشقانه را در فضائى معنوى و در کنار کعبه مقدس‌ترین جایگاه مسلمانان و با دلى پرسوز و چشمانى اشکبار قرائت کرده و به عنوان منشور جاویدان توحید براى اهل ایمان به یادگار گذاشته است.

به حقیقت مى‏توان گفت که اگر از آن بزرگوار به غیر از همین مناجات سخن دیگرى براى رسیدن به حق و معرفت الهى به جاى نمانده بود اهل عرفان و ایمان را همین کلمات عارفانه و حیاتبخش بس بود در حالى که دعاى عرفه بخش اندکى از معارف بلند و اندیشه‏هاى عبادى، عرفانى، اجتماعى و سیاسى حضرت اباعبداللّه الحسین علیه السلام را به پیروان حقیقت جوى آن حضرت ارائه مى‏کند.

حضرت آیه اللّه جوادى آملى در مورد این دعاى دلنشین و انسان ساز مى‏نویسد: مهمترین نیایشى که جنبه سیاسى، عبادى حج و زیارت را به خوبى تبیین مى‏کند دعاى عرفه عارف معروف در بین اهل معرفت و سیر شاهدان کوى شهود و شهادت، سالار جانبازان میدان نبرد توحید علیه طاغوت، و سرور پاکان و آزادگان، در ساحت فضیلت حضرت حسین بن على علیه السلام است. این دعا هم دستور کفرستیزى و راه طاغوت‌زدایى و رسم سلحشورى و سنت سرکوبى جنایتکاران را ارائه مى‏کند و هم ستایش حکومت اسلامى و تقدیر دولت مکتبى و ظهور ولایت الهى را نشان مى‏دهد و هم تجلى هستى و ذات اقدس خداوند و ظهور گسترده و همه جانبه آن ذات مقدس و خفاى هرچه غیر اوست در پرتو نور او و پى‏بردن به او از خود او به غیر او بها ندادن و غیر او را به او شناختن و ذاتش را عین شهود و مستغنى از استشهاد دانستن را تفهیم مى‏کند.

این مناجات توحیدى بر این مضمین گهربار استوار است:

۱ـ ستایش حق تعالی

۲ـ تجدید عهد و میثاق با خدا

۳ـ خود شناسی

۴ـ راز آفرینش انسان

۵ـ تربیت انسان در دانشگاه الهی

۶ـ نعمتهای خداوند

۷ـ شهادت به بیکرانی نعمت های الهی

۸ـ ناتوانی بشر از بجا آوردن شکر الهی

۹ـ ستایش خدای یگانه

۱۰ـ خواسته های یک انسان متعالی

۱۱ـ سپاس به تربیت های الهی

۱۲ـ نیازهای تربیتی از خدا

۱۳ـ شکایت به پیشگاه خداوند

۱۴ـ پناهگاه امن

———————-

منابع:

(۱) مفاتیح الجنان

(۲) بحارالانوار

(۳) رسول جعفریان، آثار اسلامى مکه و مدینه، نشر مشعر

(۴) فرهنگ دهخدا

(۵)قرآن کریم

(۶)جوادی آملی ، صهباى حج، نشر مشعر

(۷) مجله پاسدار اسلام

(۹) اصول کافی

(۱۰) نهج الفصاحه

(۱۱) منتخبی از دعای امام سجاد، علیه‌السلام در روز عرفه، مترجم: حسین انصاریان

(۱۲) علامه فقید محمدتقى جعفرى، نیایش حسین (ع)