خوشحال می شوم که کسی بگوید مَشکی از کوهبنان خریده ام

به گزارش صدای زرند، حسن توکلی ۸۰ ساله و بازنشستۀ شرکت زغالسنگ است و ۱۰ سال می شود که دارد مشک دوزی می کند. او عشایر است و این هنر را از زمانی که در ایل بوده یاد گرفته. می گوید: از مشک ها برای نگهداری آب و یا ماست استفاده می شود. ماست مَشکی برای پوکی استخوان خوب است.

او و همسرش در یک عصر خردادماهی، در خانۀ تاریخی آل طه زیر سایۀ درختان کهنسال حیاط نشسته اند. نمایشگاه کوچکی از هنرهای دستی کوهبنانی ها برای بازدید وزیر میراث فرهنگی برپا شده و آن ها هم در این نمایشگاه حاضر شده اند.

حسن آقا دارد مشک می دوزد و فاطمه طهماسبی یک چرخ نخ ریسی کوچک جلویش گذاشته و مشغول کار است. این چرخ روی جهیزیۀ او بوده است. توکلی می گوید که فاطمه همسرش ۷۰ قلم هنر بلد است.

فاطمه خانم انواع عرقیجات را درست می کند، انواع بافندگی از بافت با میله و کاموا گرفته تا کاربافی را بلد است و با چربی گوسفند و نخ هایی که از پنبه های صنعتی می گیرد و رنگ پوست بادام کوهی، سُرمه برای چشم نیز درست می کند. این زوج هنرمند به کاری که انجام می دهند بسیار علاقه دارند.

توکلی اصلا دلش نمی خواهد دست از این کار بردارد. می گوید: حالا که بازنشسته شده ام، دلم می خواهد کار کنم. خوشحال می شوم که کسی بگوید مشکی از کوهبنان خریده ام اما برای اینکه کارم را ادامه بدهم، نیاز به حمایت دارم.

او روش آماده سازی مشک را توضیح می دهد که خیلی هم زمان بر است. پوست گوسفند را از قصابی می خرد، بعد از انجام کارهایی بر روی آن، آمادۀ رنگ آمیزی اش می کند. رنگ آمیزی را با پوست انار یا پوست بادام کوهی انجام می دهد. می گوید که یک کیلو پوست بادام کوهی ۸۰ هزار تومان شده و تامین آن برایش سخت شده است. از مسئولان می خواهد که حمایتش کنند. این را چند بار تکرار می کند و می گوید که نمی خواهم مشک دوزی را کنار بگذارم. اگر به من وامی بدهند، می توانم کارم را ادامه بدهم.

توکلی در گفت وگویی جزئیات بیشتری از هنرش را شرح می دهد: پوست گوسفند را از قصابی می گیریم. باید پوست بز و کاملا سالم باشد. پوست میش اصلا برای مشک دوزی مناسب نیست. پوست را داخل آهک می گذارم تا پرز آن گرفته شود. حدود دو روز باید به همین حالت بماند. بعد از این، با آب و کارد، پوست را مجدد تمیز می کنم و چربی و هرچیز زائدی که به آن باشد را می گیرم. مطمئن که شدم پوست تمیز تمیز است، آن را داخل آب نمک می گذارم. یک روز باید داخل آب نمک باشد تا بوی آن رفع و پوست هم مقداری جمع شود. بعد می گذارم پوست خشک شود.

از این به بعد، پوست آمادۀ رنگ آمیزی است. اگر پوست انار باشد، حدود یک هفته، پوست گوسفند را داخل آن می گذارم تا رنگ بگیرد. اگر با پوست انار رنگ برداشت که هیچ، اگر نه، از پوست بادام کوهی استفاده می کنم.

این هنرمند مشک دوز ادامه می دهد: گاهی وقت ها پوست بادام کوهی را چوپانان برایم می آورند. ظرفی را پر از آب می کنم و پوست را داخل آب و پوست بادام کوهی گذاشته و آن را بر روی آتش می گذارم تا بجوشد. وقتی که سرد شد به رنگ قرمز پررنگ در می آید. به گفتۀ او، از رنگ های مصنوعی نمی شود برای رنگ آمیزی پوست استفاده کرد و آن را خراب می کند.

بعد از اینکه پوست آماده شد، اطراف آن را به هم می دوزد و کار آماده می شود.

توکلی می گوید: مشک هایی که می دوزد طرفداران زیادی دارد اما برای اینکه بتواند همۀ سفارش ها را بدوزد، نیاز به حمایت مالی دارد: از مسئولان خواهش می کنم که حمایتم کنند. به من وامی بدهند تا کارم را ادامه بدهم. من بازنشسته هستم، نباید بیکار در خانه بنشینم. هنری دارم و باید از آن استفاده کنم اما دوختن یک مشک از خرید پوست تا نمک و پوست انار و بادام کوهی هزینه دارد.

او در پاسخ به سوالم می گوید که کسی از جوان ها نیامده این کار را از او یاد بگیرد اما خودش تا آنجا که بتواند این هنر را ادامه می دهد.

دربارۀ سابقۀ هنر مشک دوزی اطلاعات دقیقی موجود نیست اما در برخی منابع، پیشینۀ آن را به ۳۰۰ سال قبل نسبت داده اند. در گذشته که در روستاها برق و یخچال نبوده، این مشک ها برای خنک نگه داشتن آب و نگهداری ماست کاربرد داشته است. استفاده از مشک همچنان در برخی مناطق و در بین برخی خانواده ها رواج دارد اما نه مثل گذشته. البته نوشیدن دوغ و خوردن ماست مشکی طرفداران بیشمار خود را حفظ کرده است اگر این طور نبود، یکی از مشتریان حسن آقا سفارش دوخت ۱۰ مشک را به او نمی داد. اما آیا او برای دوخت این مشک ها و ادامۀ کارش حمایت می شود؟ / الف

انتهای پیام/