پله؛ وداع با مروارید سیاه فوتبال برزیل و جهان/ خاطرۀ سفر به تهران در ۵۰ سال پیش

به گزارش صدای زرند، در یکی از پنج شنبه شب ها ی برنامۀ تلویزیونی مسابقۀ هفته که تلویزیون اعتباری در خانه ها داشت، وقتی یکی از شرکت کنندگان اسم کامل پله مشهورترین بازیکن تاریخ فوتبال برزیل و جهانرا به صورت کامل (ادسون آرانتس دوناسیمنتو) بر زبان آورد مجری متعجب شد و شاید هم با خود گفت: این پسر دیوانه است؟!

از این رو از جوان لاغر اندام خواست دوباره همان عبارت را بگوید و او باز تکرار کرد: “ادسون آرانتس دوناسیمنتو”. آن مجری، منوچهر نوذری بود؛ “شومن” به معنی مثبت و کامل کلمه که شاید تنها مهران مدیری را بتوان (با فاصله البته) بعد از او توصیف کرد. نوذری از حضور ذهن جوان به وجد آمد و ا ز او پرسید: “شما خودت هم فوتبال را دوست دارید؟” و او خندید و نوذری گفت: “شبیه پله هم هستید” و جوان محجوبانه گفت: “نه! آن قدرها هم سیاه نیستم!”

حدس احتمالی آقای نوذری درست بود چون آن جوان به راستی دیوانه بود اما یک دیوانۀ فوتبال و او کسی نبود جز عادل فردوسی پور که سالیانی بعدتر از قاب همان تلویزیون – که هنوز اعتباری داشت- ۲۰ سال تمام دوشنبه شب های ایرانیان را فوتبالی کرده بود؛ هم او که چند سالی است به لطف جماعتی که انگار با هنر و زیبایی و سلیقه اکثریت مشکل دارند دیگر در آن قاب دیده نمی شود و به جای او کسی نشسته که پنداشته اگر نام طولانی و واقعی سرمربی تیم ملی برزیل در جام جهانی قطر را به همان سبک بگوید خاطره عادل فردوسی پور را تازه می کند حال آن که نه آن پاسخ برنامه ریزی شده بود و نه مانند حالا با یک جست و جوی ساده و به طرفه العینی یافت می شد و بی جهت نبود که منوچهر نوذری را هم هاج و واج و شگفت زده کرد.

نوذری اهل فوتبال نبود اما پله را به قاعده می شناخت؛ هم او که در گوشه گوشه جهان کم، کسانی را دیوانۀ فوتبال نکرده بود و عادل تنها یکی از آن دیوانگان بود.

شامگاه پنج شنبه ۸ دی ۱۴۰۱ خورشیدی و دو روز مانده به آغاز سال نو میلادی (۲۰۲۳) اما قلب آن پله که قلب صدها میلیون نفر را ربوده بود، از تپش بازایستاد؛ همان کودک فقیری که در کوچه های پر از زبالۀ سائوپولو توپ های پارچه ای درست می کرد و با همان ها وارد دنیای فوتبال شد. تنها ۱۷ سال داشت که به عنوان جوان ترین بازیکن و گل زن تیم ملی برزیل در کنار بزرگانی چون واوا ، زاگالو و گارینشا قرار گرفت و در خط حمله درخشید.

برزیل در آن زمان ۴-٢-۴ بازی می کرد: دو مهاجم در نوک با دو گوش و دو هافبک که همه جای زمین سرک می کشیدند. یکی البته دفاعی تر و دیگری بازی ساز و نقش پله هم نوک کاذب بود اگرچه گاه تا قلب دفاع هم عقب می آمد. چرا که مربی او را آزاد گذاشته بود تا به همه جای زمین سر بزند.

مرد هزار گُله تاریخ فوتبال که در سبک سر زنی و پاس دادن و بازی سازی بی نظیر بود، مرکز ثقل تیم به شمار می رفت اما هیچ گاه رغبتی به کاپیتانی نشان نداد. حتی در تیم باشگاهی و در اوج شهرت هم بازوبند نبست و نیازی هم نبود چون کاپیتانی در بعضی تیم ها به بازوبند نیست و باید کاپیتان واقعی باشی و پله البته که بود.

نکته مهم و قابل توجه این که بازیکنان کنار پله در سال های ١٩۵٨ ، ١٩۶٢، ١٩۶۶ و ١٩٧٠ هم یلی بودند و او در میان آنان می درخشید. بین نام هایی چون گارینشا، جرزینهو ، توستائو و واوا.

نقش او اما چنان ممتاز و یگانه بود که آسیب دیدگی در ١٩۶۶ و در بازی دوم مقابل پرتغال -که به خروج او از زمین بازی انجامید- سبب شد قهرمان جهان با دو شکست در مقابل پرتغال و مجارستان و در همان دور گروهی حذف شود.

در فینال ۱۹۵۸ در برابر سوئد در حالی که پشت به دروازه بود توپ را به روی ران خود آورد و با یک چرخش فوق العاده و شوتی دقیق گلی خاص زد و گل زیبای دیگر او در فینال ١٩٧٠ هم در خاطره ها ثبت شد.

بازی با انگلستان و ایتالیا (فینال) در ١٩٧٠ هم صحنۀ نمایش پله بود. در هر دو بازی می توانست خود گل بزند اما به جرزینهو و کارلوس آلبرتو پاس داد و آنها گل زدند. پله گفت می دانستم اگر خود ضربه بزنم احتمال گل زیاد است اما اگر پاس دهم حتمی است.

سطح بالای بازی پله چنان بود که تلألؤ این دُرّ سیاه اجازه نداد بازیکنانی که هم زمان با او بازی می کردند ( اوزه بیوی پرتغالی ، یوهان کرایف هلندی و جرج بست انگلیسی – نابغه ای که جام جهانی ندید- )چندان که سزاوار بودند به چشم بیایند و بعدتر نام شان پررنگ شد.

پله در تهران

در سال ۱۳۵۱ خورشیدی پله همراه تیم سانتوس به تهران آمد و در ماه خرداد به دعوت باشگاه تاج و پرویز خسروانی با تیم منتخب تهران و نه تیم ملی بازی کردند چرا که تیم ملی برای بازی های مقدماتی المپیک مونیخ در کره شمالی به سر می برد. با این که اکثر بازیکنان اصلی و شاخص تاج در تیم ملی بودند ولی جمعیت زیادی حاضر شد. چرای آن هم روشن بود: به خاطر پله آمده بودند.

تیم منتخب تاج و پاس هم البته در مقابل یاران پله بازی زیبایی ارایه داد. داوری هم بر عهدۀ عبدالرضا موزون بود. بعد از گل اول پله که به زیبایی هر چه تمام تر به ثمر رسید همۀ جمعیت حاضر برخاست و برای او کف زد و جای شگفتی هم نداشت چرا که آمده بودند تا هنرنمایی او را ببینند. پله، همچون دلفینی روی سانتر ادو نقش آفرینی کرد و دروازه مرحوم کیوان نیک نفس را گشود.

د ر آن بازی تیم سانتوس ٩ گل زد اما داور ۴ گل را نپذیرفت! همین نیزخشم پلهز را برانگیخت به گونه ای که وقتی پله با ضربۀ کاشته هم گل زد به داور گفت: “این را هم آفساید اعلام کن!” آن بازی با کسر ان چهار گل و با نتیجۀ ۵ بر یک تمام شد. زنندۀ تنها گل ایران هم پرویز میرزا حسن بود.

ناخرسندی برزیلی ها از نحوۀ قضاوت عبدالرضا موزون به حدی بود که در ضیافت شام بعد از بازی وقتی خسروانی یک تخته قالیچه نفیس ابریشمین به پله هدیه داد به طعنه گفت: آقای داور بیش از من شایستۀ این هدیۀ ارزنده است!

پله در مصاحبه خود البته آن جمله مشهور را هم بر زبان آورد که امکانات باشگاه تاج را با رئال مادرید قابل قیاس دانست و حالا بعد از نیم قرن جا دارد به این پرسش پاسخ داده شود که چه بر سر این باشگاه آمد؟

نکته جالب دیگر در مورد پله این بود که دوست داشت تنها برای سانتوس بازی کند و می گفت بازی برای فقرای کشورم را بیشتر دوست دارم. این پیشینه البته بعدها که در قطب مقابل مارادونا و مدافع نظام سرمایه داری تصور می شد هم برای برخی باطل کنندۀ آن گزاره بود و هم موجب افسوس.

وداع با شمارۀ ۱۰ برزیل

در سال ۱۹۷۱ و در پایان بازی دوستانه یا یوگسلاوی در حالی با پیراهن شماره ۱۰ بزریل خداحافظی کرد که سه جام جهانی را تجربه کرده بود و می توانست در یک جام دیگر هم حاضر شود. شماره ۱۰ برای پله بسیار مهم بود و غیر از آن پیراهنی دیگر نپوشید؛ شماره ای که البته بر تن دیگران چنان ننشست که بر اندام او برازنده بود.

نه تنها با تیم ملی خداحافظی کرد که در ۳۱ سالگی هم فوتبال رسمی خود را در سانتوس کنار گذاشت. پس از آن به فوتبال آمریکا رفت که در آن زمان هنوز جنبه نمایشی داشت و حرفه ای نشده بود و تازه به soccer توجه می کردند. در تیم کاسموس نیویورک با جیانلوکا کینالیا – گل زن مشهور ایتالیایی-، فرانتس بکن بائر و یوهان کرایف و شماری دیگر از نام های مشهور در آن لیگ به فوتبالی پرداختند که بیشتر نمایشی بود و از ایران نیز آندرانیک اسکندریان و ایرج دانایی فر به فوتبال نمایشی پیوستند.

به او لقب ری (سلطان) و پرولا نگرا (مروارید سیاه) داده بودند و در پایان بازی برزیل با انگلیس، بابی مور نزد پله رفت و با اشاره به سرود ملی انگلستان که می گوید “خداوند پادشاه را حفظ کند” به پله گفت: “خداوند پله را حفظ کند”.

از القاب او مرد “هزار گله” است؛ وقتی هزارمین را از روی نفطۀ پنالتی به ثمر رساند جمعیت به احترام و ستایش ایستاد و ۵ دقیقه کف زدند.

پله چندان کاریزما و جذبه داشت که هر گاه اختلاف مربیان و بازیکنان بالا می گرفت با دخالت و وساطت او غایله فروکش می کرد. او بود که سبب شد دوست و همبازی اش زاگالو مربی شود تا بتواند جام ژول ریمه را به خانه ببرد. همان جامی که در هفته های اخیر بالای تخت او در بیمارستان بود.

کتمان نباید کرد که با ظهور نابغه ای چون دیه گو مارادونا که علیه سرمایه داری شورید و نظام حاکم بر فیفا را به چالش کشید خشی بر شمایل محبوبیت پله افتاد. چه، انگار یکی سمت سرمایه ایستاده و دیگری جانب مردم حال آن که در عالَم واقع چنان نبود و تفاوت پله با مارادونا در عین اشتراک در نبوغ فوتبالی در این بود که مثل او عاصی نبود.

با این حال تمام تلاش خود را برای رفع این اختلاف به کار بست و منتظر پاسخ متقابل نبود و بعد از مرگ مارادونا هم پیامی شورانگیز و احساسی فرستاد و گفت: “به زودی با تو در آسمان ها بازی خواهم کرد.”

کمیته بین المللی المپیک در سال ۱۹۹۹ از او به عنوان ورزشکار قرن یاد کرد و مجلهٔ تایم نام او را در فهرست صد شخصیت برجستۀ قرن بیستم قرار داد. سال بعد (۲۰۰۰) هم فدراسیون بین المللی تاریخ و آمار فوتبال او را به عنوان بازیکن برتر جهان برگزید و فیفا هم شایستۀ انتخاب به عنوان یکی از دو برندۀ مشترک بازیکن قرن فیفا دانست.

پله در مجموع ۱۲۷۹ گل در ۱۳۶۳ بازی به ثمر رسانده که شامل بازی های دوستانه هم می شود؛ اعدادی که در زمرۀ رکوردهای گینس به ثبت رسیده است.

به این بهانه نقل خاطره ای از زنده یاد دکتر حمید رضا صدر هم مناسبت دارد که می گفت در بازی با انگلستان مدافع عنوان قهرمانی جهان، توپ دریافتی از سانتر جرزینهو را به گوشۀ دروازۀ گوردون بنکس فرستاد و هنوز توپ وارد دروازه نشده به خوش حالی پرداخت و دوبار فریاد برآورد گل، گل! حال آن که گل نشد. در مصاحبه بعد از بازی گفت: تصور نمی کردم گوردون، مثل نور ت را به کرنر بفرستد. از خصوصیات بارز اخلاقی پله این بود که عادت داشت از دیگران تعریف کند نه از خود.

پله در سینما

مشهورترین حضور پله غیر از زمین چمن فوتبال بر پردۀ سینما و در فیلم «فرار به‌سوی پیروزی» (جان هیوستن، ۱۹۸۱) است. به جز فیلم‌های متعدد مستند و ورزشی، پله در سه فیلم سینمایی دیگر هم بازی کرده است (هر سه هم در نقش خودش): «آس ترومبادیناس» (آنسلمو دوآرته، ۱۹۸۰)، «یک معجزۀ کوچک» (ترل تانن، ۱۹۸۵) و مایک بَست: مربی انگلستان (۲۰۰۱)

او را بسیاری از صاحب‌نظران، بزرگ‌ترین و بهترین بازیکن تاریخ فوتبال می‌دانند هرچند دو اسطورۀ آرژانتینی (دیه گوماردونا و لیونل مسی) در برخی نظرسنجی‌ها، بالاتر یا هم‌تراز او قرار گرفته‌اند اما باید در نظر داشت که در زمان پله ضبط و ثبت تصاویر تلویزیونی که هنر او را پیش چشم همگان قرار دهد و با جزییات ثبت کند بدین‌سان نبود و این قاعده در قیاس دو آرژانتینی متقدم و متأخر هم صدق می‌کند. به یاد آورید در همین جام جهانی اخیر چگونه هنرنمایی مسی را در قاب‌های بزرگ تلویزیون و به لطف هنر و فناوری به تماشا نشستید.

در طول همین جام جهانی ( ۲۰۲۲ قطر) او در جدال با مرگ بود و آخرین جمله که گفت و در خاطره ها مانده این بود: به فکر من نباشید، از فوتبال لذت ببرید….

حالا شاید بشود گفت بهترین خط حمله تاریخ نه در زمین که در آسمان شکل گرفته است: مارادونا در راست ، کرایف در چپ و‌ پله هم در نوک.

انتهای پیام/